Bệnh thủy đậu ở trẻ em là gì?
Bệnh thủy đậu ở trẻ em (còn được gọi với tên khác là trái rạ, phỏng dạ), là bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus gây ra. Một số quan điểm cho rằng thủy đậu chỉ là bệnh da liễu nên nhiều người có tâm lý chủ quan không điều trị sớm mà chỉ lo lắng các mụn nước phát triển, để lại sẹo gây mất thẩm mỹ.
Tuy nhiên, các biến chứng do thủy đậu gây ra còn nghiêm trọng và để lại di chứng nặng nề suốt đời, trẻ bị thủy đậu có nguy cơ cao bị nhiễm trùng da, nhiễm trùng huyết, viêm phổi, viêm gan, viêm khớp, viêm não, rối loạn tâm thần, hôn mê, co giật,… nguy hiểm nhất là tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Tại Việt Nam, bệnh thủy đậu thuộc nhóm B trong Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm với tỷ lệ lây lan cao nhất. Trẻ em < 12 tháng tuổi là lứa tuổi chịu ảnh hưởng nặng nề bởi bệnh thủy đậu và nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh về sau tăng đến 4,5 lần so với mọi lứa tuổi khác.
Hiện nay bệnh thủy đậu ở trẻ em đã và đang là gánh nặng bệnh tật cho các quốc gia trên thế giới. Số liệu thống kê toàn cầu cho thấy, thủy đậu gây bệnh cho hơn 4 triệu người, trong đó 10.000 trường hợp cần nhập viện để điều trị mỗi năm.
Tại Việt Nam, chỉ trong 2 tháng đầu năm 2023, cả nước ghi nhận gần 3.200 trường hợp mắc thuỷ đậu, đặc biệt trong đó có nhiều trẻ biến chứng nặng vì tự điều trị tại nhà.
Các giai đoạn của thủy đậu ở trẻ
1. Giai đoạn ủ bệnh
Bệnh thủy đậu ở trẻ em có thời gian ủ bệnh trung bình khoảng 14-16 ngày và phát triển trong vòng khoảng 10-21 ngày sau khi trẻ tiếp xúc với tác nhân gây bệnh. Ở giai đoạn này các dấu hiệu thủy đậu ở trẻ em rất mơ hồ nên bố mẹ rất khó phát hiện con đang mắc bệnh.
2. Giai đoạn khởi phát
Đây là giai đoạn theo sau giai đoạn ủ bệnh, trẻ có thể gặp một số triệu chứng thủy đậu ở trẻ em như sốt, mệt mỏi, uể oải, chán ăn… Ở một số ít trường hợp, trẻ còn có triệu chứng như viêm họng, nổi hạch sau tai. Các biểu hiện bệnh thủy đậu ở giai đoạn khởi phát có thể tương tự với biểu hiện của bệnh cảm cúm thông thường khiến nhiều phụ huynh chủ quan, dễ nhầm lẫn dẫn đến việc bỏ qua thời điểm vàng trong điều trị bệnh ở giai đoạn sớm.
3. Giai đoạn phát bệnh
Ở giai đoạn này, các triệu chứng bệnh thủy đậu ở trẻ đã trở nên rõ ràng với sự xuất hiện của những hồng ban sau đó phát triển thành các mụn nước ngứa, chứa dịch (ban đầu chất dịch trong sau đó hóa đục) và sau cùng sẽ đóng vảy. Ban đầu có thể xuất hiện trên mặt, lưng, ngực, sau đó lan nhanh ra toàn bộ cơ thể, có thể lan vào bên trong miệng, mí mắt hoặc vùng sinh dục. Mụn nước gây khó chịu, nếu để mụn nước vỡ, trẻ có nguy cơ cao bị bội nhiễm.
4. Giai đoạn hồi phục
Trẻ có thể hồi phục nhanh trong vòng 7-10 ngày, các nốt mụn nước sẽ khô và đóng vảy dần dần, sau đó bong tróc ra khi được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.
Triệu chứng thuỷ đậu ở trẻ em
1. Mệt mỏi, uể oải
Nếu trẻ thường xuyên rơi vào trạng thái mệt mỏi, uể oải, có thể trẻ đang mắc bệnh thủy đậu. Đây là một trong những triệu chứng thủy đậu ở trẻ em đầu tiên mà bố mẹ cần lưu ý.
2. Sốt cao kèm theo đau đầu
Sốt cao từ 38 – 39 độ kèm theo các cơn đau đầu là một trong những triệu chứng phổ biến khi trẻ mắc bệnh thủy đậu. Cơn sốt thường xảy ra từ 1-2 ngày trước khi các triệu chứng như phát ban, khó chịu, mệt mỏi hay chán ăn… xuất hiện. Tuy nhiên, không phải trẻ nào mắc thủy đậu cũng sốt và mức độ sốt ở từng trẻ là khác nhau.
Thông thường, triệu chứng sốt ở trẻ khi bị thủy đậu kéo dài khoảng 2 đến 3 ngày, có thể ngắn hoặc dài ngày hơn tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của mỗi trẻ. Tuy nhiên, bố mẹ cần lưu ý nếu thấy con sốt cao trên 39 độ kèm các biểu hiện khó thở, co giật thì cần khẩn trương đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ can thiệp kịp thời. Việc phát hiện và can thiệp sớm sẽ giúp giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của bệnh thuỷ đậu và các biến chứng tiềm ẩn (nếu có).
⇒ Tham khảo thêm: Cách hạ sốt thủy đậu cho người bệnh.
3. Phát ban, nổi mụn nước
Trẻ bắt đầu phát ban, nổi mụn nước ở mặt, các chi, sau đó lan nhanh ra toàn cơ thể chỉ trong 12-24 giờ. Sau từ 7-10 ngày khởi phát bệnh, các mụn nước sẽ tự động vỡ, khô lại và bong vảy, tại vị trí nổi mụn nước sẽ bị thâm, trường hợp bị nhiễm thêm vi khuẩn mụn nước có thể để lại sẹo.
4. Chán ăn
Khi bị thủy đậu, cơ thể mệt mỏi, sốt khiến trẻ có xu hướng chán ăn, dễ quấy khóc. Do đó, bố mẹ cần lựa chọn những loại thức ăn mềm, chế biến dạng lỏng, dễ tiêu và phù hợp với sở thích của con để đảm bảo cơ thể được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng.
5. Đau cơ, đau khớp
Dấu hiệu bệnh thủy đậu ở trẻ em còn có khả năng gây đau cơ, đau khớp. Trẻ có thể cảm thấy đau nhức ở một vùng nhỏ hay toàn thân, các cơn đau từ nhẹ đến nặng.
6. Ho, sổ mũi
Ho, chảy nước mũi cũng là những triệu chứng thủy đậu ở trẻ em. Các chuyên gia khuyến cáo, người mắc bệnh thủy đậu cần che mũi và miệng khi hắt hơi, ho, vứt khăn giấy dơ, vệ sinh, sát khuẩn tay kỹ và không sử dụng chung đồ dùng cá nhân, chung thức ăn hoặc đồ uống để tránh lây nhiễm cho người lành.
Nguyên nhân khiến trẻ bị thủy đậu
Bệnh thủy đậu ở trẻ em do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra, đây là virus thuộc họ Herpesviruses, do đó VZV có những đặc tính cấu trúc tương tự virus Herpes Simplex. Virus VZV hình khối cầu, có kích thước từ 150 – 200 nm với phần vỏ ngoài bằng lipid, phần lõi là phân tử ADN chuỗi đôi.
Virus Varicella Zoster có thể tồn tại được vài ngày trong vảy thủy đậu, nhưng dễ bị tiêu diệt bởi thuốc sát khuẩn. Đây cũng là loại virus có khả năng “tồn tại âm thầm” trong cơ thể sau lần nhiễm thủy đậu đầu tiên và sẵn sàng hoạt động trở lại khi gặp các điều kiện thuận lợi, gây bệnh Zona thần kinh.
Virus VZV gây bệnh bằng cách xâm nhập vào niêm mạc đường hô hấp trên (miệng, mũi, hầu họng) hoặc cũng có thể là kết mạc mắt, đường tiêu hoá (rất hiếm gặp) gây nên bệnh thuỷ đậu. Bệnh có tính lây nhiễm cao, thông qua đường hô hấp như ho, hắt xì và lây gián tiếp khi người lành tiếp xúc với giọt bắn, chất dịch từ mụn nước bị vỡ.
Nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh thủy đậu cũng có thể lây lan qua sự tiếp xúc gián tiếp, nếu người khỏe mạnh tiếp xúc với dịch từ mụn nước thủy đậu của người bị bệnh qua quần áo, chăn gối… Đây cũng chính là nguyên nhân khiến bệnh thuỷ đậu dễ lây nhiễm trong môi trường đông đúc như nhà trẻ, trường học, bệnh viện.
Các biến chứng thủy đậu ở trẻ em
Hầu như các trường hợp thủy đậu ở trẻ em đều được chữa khỏi, trẻ nhanh phục hồi nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách. Tuy nhiên, nếu thuỷ đậu không được xử trí diễn biến nặng kịp thời, gặp có thể gặp biến chứng nguy hiểm như:
- Nhiễm trùng da tại vị trí xuất hiện mụn nước: Đây là một trong những biến chứng thủy đậu trẻ em phổ biến nhất. Dù chỉ diễn ra ở mức độ nhẹ, rất ít khi gây nguy hiểm nhưng biến chứng này có khả năng để lại sẹo, gây mất thẩm mỹ khiến trẻ cảm thấy tự ti về sau này.
- Nhiễm trùng huyết: Khi mụn nước thủy đậu bắt đầu vỡ, vi khuẩn có thể xâm nhập vào máu thông qua các nốt mụn nước, từ đó khiến người bệnh bị nhiễm trùng huyết.
- Zona thần kinh: Trên thực tế, sau khi được chữa khỏi bệnh, virus Varicella Zoster vẫn có thể khả năng tồn tại sâu trong các hạch thần kinh của trẻ, ở dạng bất hoạt (ngủ đông) và tái hoạt động sau 10, 20, thậm chí 30 năm gây bệnh zona thần kinh (còn gọi là bệnh giời leo hay Zona thần kinh) khi gặp yếu tố thuận lợi như hệ miễn dịch suy giảm, sang chấn tâm lý, cơ thể suy yếu, thời tiết chuyển mùa…
- Một số biến chứng nguy hiểm khác, có thể để lại nhiều di chứng nặng nề đến suốt đời,thậm chí đe dọa tính mạng như viêm não, viêm tiểu não, viêm màng não, viêm phổi,…
Thủy đậu đặc biệt nguy hiểm với trẻ sơ sinh
Ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ em dưới 1 tháng tuổi, thủy đậu cực kỳ nguy hiểm, bởi sức đề kháng còn non nớt chưa đủ để chống chọi lại các tác nhân gây bệnh khiến bệnh lây lan nhanh gây ra các biến chứng nghiêm trọng.
Trẻ sơ sinh có nguy cơ nhiễm bệnh thủy đậu bởi các nguyên nhân sau:
Trong thời gian mang thai, thai phụ mắc thủy đậu dễ khiến virus truyền sang cho thai nhi, trẻ sinh ra đời có thể sẽ mang mầm bệnh trong người. Cụ thể, nếu mẹ bầu mắc thuỷ đậu trong tam cá nguyệt thứ nhất và tam cá nguyệt thứ hai, virus không chỉ gia tăng nguy cơ sảy thai mà còn có thể khiến trẻ mắc thủy đậu bẩm sinh (chiếm 0.4 – 2%) với nhiều dị tật như đầu nhỏ, bại não, chậm phát triển trí tuệ, não úng thủy, đục thủy tinh thể, teo thần kinh thị giác, sẹo bẩm sinh, teo chi.
Nếu thai phụ mắc thủy đậu vào tam cá nguyệt thứ ba, trẻ sơ sinh có thể đối mặt với nhiều biến chứng nguy hiểm như: nhiễm trùng da, viêm màng não, viêm cơ tim, viêm hạch lympho, viêm dây thần kinh, hội chứng Reye, zona thần kinh, một số trường hợp nhiễm nặng có thể làm nhiễm khuẩn huyết…
Thủy đậu là một căn bệnh có tính lây lan nhanh qua đường hô hấp và tiếp xúc trực tiếp với chất dịch từ mụn nước. Trong quá trình mẹ cho con bú, bé vẫn có thể lây nhiễm thủy đậu hoặc người thân mắc bệnh ôm/ sờ bé vào người. Trong trường hợp này, bé cần được cách ly với mẹ và người thân ngay lập tức, đồng thời tạm ngưng cho bé bú cho đến khi khỏi bệnh để tránh lây truyền bệnh.
Cách phòng ngừa thủy đậu cho trẻ em
1. Tiêm ngừa vắc xin phòng bệnh thủy đậu
Để phòng ngừa thủy đậu ở trẻ sơ sinh, phụ nữ trước khi mang thai nên hoàn thành phác đồ tiêm chủng ít nhất từ 1- 3 tháng với lịch tiêm 2 liều cách nhau ít nhất 1 tháng. Tuyệt đối không tiêm vắc xin thủy đậu cho phụ nữ mang thai và người suy giảm miễn dịch.
Vắc xin phòng ngừa thủy đậu được chứng minh có hiệu quả bảo vệ cho cả trẻ em và người lớn lên đến hơn 90%. Phụ nữ mang thai tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh thuỷ đậu sẽ tạo kháng thể truyền sang thai nhi qua đường máu. Khi bé chào đời, trẻ vẫn nhận được kháng thể mẹ truyền qua thông qua sữa mẹ, giúp bảo vệ khỏi nguy cơ mắc bệnh thủy đậu trong năm đầu đời.
Khi trẻ từ 9 tháng tuổi, bố mẹ có thể cho trẻ tiêm phòng vắc xin thủy đậu sớm cho trẻ theo lịch tiêm chủng của cơ sở y tế.
| Vắc xin | Vắc xin Varivax (Mỹ) và Varicella (Hàn Quốc) | Vắc xin Varilrix (Bỉ) |
| Đối tượng | Trẻ từ 12 tháng tuổi và người lớn chưa có miễn dịch. | Trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn chưa có miễn dịch. |
| Lịch tiêm | Lịch tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi đến 12 tuổi: - Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên.
- Khuyến cáo mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 3 tháng hoặc mũi 2 khuyến cáo khi trẻ 4-6 tuổi.
Lịch tiêm cho trẻ từ 13 tuổi và người lớn: - Mũi 1: Lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: Cách mũi 1 ít nhất 1 tháng.
| Trẻ em từ 9 tháng tuổi đến 12 tuổi: Lịch tiêm 2 mũi: - Mũi 1: Là mũi tiêm lần đầu tiên.
- Mũi 2: Sau mũi 1 ít nhất 3 tháng.
Trẻ từ 13 tuổi và người lớn: Lịch tiêm 2 mũi: - Mũi 1: là mũi tiêm lần đầu tiên.
- Mũi 2: sau mũi 1 ít nhất là 1 tháng (không tiêm trước 4 tuần trong bất cứ hoàn cảnh nào).
|
2. Không để trẻ tiếp xúc với người bị thủy đậu
Để phòng ngừa bệnh thủy đậu ở trẻ em, bố mẹ cần chú ý hạn chế tối đa việc để trẻ tiếp xúc với người có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh hoặc đang mắc bệnh thủy đậu.
3. Giữ vệ sinh cho trẻ thật tốt
Giữ vệ sinh cho trẻ thật tốt bằng cách dạy trẻ hình thành thói quen rửa tay với xà phòng diệt khuẩn trước và sau khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sử dụng các đồ dùng cá nhân riêng.
4. Môi trường sống của trẻ cần vệ sinh tốt
Giữ gìn môi trường sống của trẻ luôn thoáng mát, sạch sẽ, vệ sinh nhà cửa cũng như các vật dụng trong nhà bằng dung dịch sát khuẩn chuyên dụng.
5. Không để trẻ tiếp xúc với nước bọt/tia nước bọt của người bệnh
Thủy đậu là bệnh lý có tính chất lây nhiễm cao qua đường hô hấp. Do đó, bố mẹ cần lưu ý tuyệt đối không để trẻ tiếp xúc gần với người bệnh, bởi nước bọt/ tia nước bọt thông qua các giọt bắn có khả năng cao khiến trẻ nhiễm virus mắc bệnh.
6. Dinh dưỡng tốt để tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ
Chú trọng thêm chế độ dinh dưỡng và vận động thể dục thể thao để đảm bảo trẻ có sức khỏe tốt, nâng cao đề kháng chống lại các tác nhân gây bệnh.