Trẻ em, giống như người lớn, có thể bị rối loạn lưỡng cực. Tình trạng này khiến trẻ phải trải qua những thay đổi cực độ về tâm trạng, ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của họ.
Rối loạn lưỡng cực được đánh dấu bằng các giai đoạn xen kẽ của tâm trạng cao và tâm trạng thấp. Theo Liên minh Quốc gia về Bệnh Tâm thần (NAMI), nó ảnh hưởng đến khoảng 2,8% dân số Hoa Kỳ. Mặc dù độ tuổi chẩn đoán trung bình là 25, những người mắc chứng rối loạn lưỡng cực cũng có thể được chẩn đoán ở thời thơ ấu và thanh thiếu niên. Đó là một tình trạng suốt đời mà mọi người phải sống chung bằng thuốc và liệu pháp. Bằng việc điều trị kịp thời, trẻ em và thanh thiếu niên có thể có cuộc sống năng động và trọn vẹn. Hãy cùng Viện Y học ứng dụng Việt Nam tìm hiểu thêm về các triệu chứng của rối loạn lưỡng cực ở trẻ em, cách chẩn đoán và điều trị bệnh, cũng như các tình trạng sức khỏe tâm thần liên quan.
Rối loạn lưỡng cực là gì?
Rối loạn lưỡng cực là một tình trạng sức khỏe tâm thần gây ra sự thay đổi cực độ về năng lượng. Chúng ảnh hưởng đến tâm trạng, mức độ hoạt động và sự tập trung của người bệnh. Khi một đứa trẻ có một giai đoạn trầm cảm, chúng có thể có năng lượng thấp và mất hứng thú với các hoạt động thú vị. Trong giai đoạn cao - hoặc hưng cảm - cha mẹ có thể nhận thấy con của họ có rất nhiều năng lượng. Ví dụ, trẻ có thể nói nhanh hơn và lâu hơn bình thường. Một số trẻ cũng trải qua cơn hưng cảm kéo dài tối thiểu 4 ngày liên tiếp, so với giai đoạn hưng cảm 7 ngày liên tiếp. Có ba loại rối loạn lưỡng cực, mỗi loại có những đặc điểm riêng biệt.
Những người mắc chứng rỗi loạn lưỡng cực I thường trải qua các giai đoạn hưng cảm kéo dài ít nhất 7 ngày. Nếu những cơn hưng cảm này đặc biệt nghiêm trọng, trẻ có thể cần phải tìm kiếm sự chăm sóc y tế. Trẻ cũng có thể trải qua các giai đoạn trầm cảm kéo dài khoảng 2 tuần.
Tương tự như loại I, trẻ mắc chứng lưỡng cực II trải qua các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm. Các giai đoạn hưng cảm này có thời gian ngắn hơn các giai đoạn hưng cảm bình thường.
- Rối loạn lưỡng cực có chu kỳ
Rối loạn chu kỳ gây ra các triệu chứng hưng cảm và trầm cảm không đáp ứng các tiêu chuẩn cho các giai đoạn hưng cảm và trầm cảm. Trong khi tương tự như rối loạn lưỡng cực, thay đổi tâm trạng trong rối loạn lưỡng cực có chu kỳ ít nghiêm trọng hơn. Trẻ vẫn có thể hoạt động và hoàn thành các công việc hàng ngày, mặc dù không nhất thiết là tốt khi họ không có triệu chứng.
Để được bác sĩ chẩn đoán tình trạng này, một người trưởng thành cần có các triệu chứng trong ít nhất 2 năm. Ở trẻ em, điều này giảm xuống còn 1 năm. Trong thời gian này, các triệu chứng hưng cảm và trầm cảm sẽ xuất hiện ít nhất trong một nửa thời gian.
Các triệu chứng lưỡng cực ở trẻ em
Một thanh thiếu niên trải qua giai đoạn hưng cảm hoặc trầm cảm có thể có một loạt các triệu chứng. Mỗi giai đoạn tâm trạng có thể kéo dài trong vài ngày hoặc vài tuần và các triệu chứng có thể thay đổi xuyên suốt. Các triệu chứng của giai đoạn hưng cảm bao gồm:
- thể hiện niềm hạnh phúc mãnh liệt
- đùa giỡn trong một thời gian dài
- nói nhanh và chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác
- khó đi vào giấc ngủ
- mất khả năng tập trung
- có suy nghĩ đua xe
- có vẻ quá quan tâm đến một số hoạt động
- đưa ra quyết định rủi ro
Các triệu chứng của giai đoạn trầm cảm bao gồm:
- cảm thấy buồn vô cớ
- trở nên tức giận rất nhanh
- phàn nàn về tình trạng đau bụng và đau đầu
- ngủ lâu hơn
- mất khả năng tập trung
- cảm thấy vô vọng và vô giá trị
- ăn quá nhiều hay ít
- không có năng lượng
- mất khả năng giao tiếp hiệu quả
- mất liên lạc với bạn bè
- nghĩ về cái chết hoặc tự tử
Đôi khi một đứa trẻ có thể trải qua một giai đoạn hỗn hợp, có nghĩa là chúng có cả các triệu chứng hưng cảm và trầm cảm. Các triệu chứng hỗn hợp bao gồm:
- cảm thấy kích động
- khó chịu vì những vấn đề nhỏ hoặc không có lý do gì cả
- gặp khó khăn khi đi vào giấc ngủ
- ăn quá nhiều hoặc quá ít
- nói về tự tử
Phòng chống tự tử
Nếu bạn biết ai đó có nguy cơ tự làm hại bản thân, tự tử hoặc làm tổn thương người khác ngay lập tức:
- Hỏi câu hỏi hóc búa: "Bạn có định tự tử không?"
- Lắng nghe người đó mà không phán xét
- Gọi 115
- Ở lại với người đó cho đến khi có sự trợ giúp của chuyên gia
- Cố gắng loại bỏ mọi vũ khí, thuốc men hoặc các đồ vật có thể gây hại khác
Các tình trạng sức khỏe tâm thần liên quan
Rối loạn lưỡng cực có thể khó chẩn đoán vì nó có chung các triệu chứng với các tình trạng sức khỏe tâm thần thông thường khác. Ngoài ra, trẻ em mắc chứng rối loạn lưỡng cực có thể mắc nhiều bệnh lý tâm thần cùng một lúc. Một số trong số này, được gọi là tình trạng đồng xảy ra, thường xuất hiện ở trẻ em mắc chứng rối loạn lưỡng cực, bao gồm:
- rối loạn tăng động giảm chú ý
- rối loạn lo âu
- lạm dụng rượu và ma túy
Nếu không có giai đoạn hưng cảm, rối loạn lưỡng cực có thể trông rất giống với rối loạn trầm cảm nặng vì những người mắc chứng lưỡng cực thường trải qua các giai đoạn trầm cảm. Điều này có nghĩa là một chuyên gia y tế có thể cần phải loại trừ chứng trầm cảm trước khi chẩn đoán trẻ bị rối loạn lưỡng cực.
Chẩn đoán rối loạn lưỡng cực ở trẻ em
Không có xét nghiệm máu hoặc chụp não có thể chẩn đoán rối loạn lưỡng cực. Một bác sĩ, nhà tâm lý học hoặc bác sĩ tâm thần sẽ hỏi một số câu hỏi khi chẩn đoán. Các câu hỏi có thể liên quan đến một đứa trẻ bao gồm kiểu ngủ, mức năng lượng, hành vi chung,... Rối loạn lưỡng cực có thể có mối liên quan đến di truyền, vì vậy bác sĩ sẽ muốn biết liệu có thành viên nào trong gia đình bị rối loạn lưỡng cực hoặc trầm cảm hay không. Đôi khi, việc sử dụng chất kích thích có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Một người nên nói với bác sĩ về bất kỳ chất nào họ đang dùng để họ có thể được điều trị an toàn và phù hợp.
Điều trị rối loạn lưỡng cực ở trẻ em
Có nhiều lựa chọn điều trị dành cho trẻ em và thanh thiếu niên. Với kế hoạch điều trị phù hợp, trẻ em có thể sống cuộc sống trọn vẹn với chứng rối loạn lưỡng cực. Các lựa chọn điều trị bao gồm:
Thuốc
Tùy thuộc vào các triệu chứng của trẻ, bác sĩ có thể kê đơn thuốc ổn định tâm trạng hoặc thuốc chống loạn thần có hoặc không có thuốc chống trầm cảm. Rối loạn lưỡng cực khác với rối loạn trầm cảm nặng ở một số mặt. Một người có thể bị trầm cảm theo chu kỳ, tâm trạng không ổn định, hành vi khác biệt. Thuốc điều trị rối loạn lưỡng cực nhắm vào những khía cạnh độc đáo này.
Thuốc ổn định tâm trạng kiểm soát sự thay đổi tâm trạng và có thể ngăn chặn sự khởi phát của chứng hưng cảm. Một số loại thuốc bác sĩ có thể kê đơn bao gồm carbamazepine (Tegretol) và oxcarbazepine (Trileptal). Các bác sĩ kê đơn các loại thuốc khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi và triệu chứng của một người. Khi thảo luận về các lựa chọn thuốc, bác sĩ sẽ thảo luận kỹ lưỡng về những rủi ro và lợi ích.
Thuốc chống loạn thần làm giảm các triệu chứng của rối loạn tâm thần, đó là một sự khác biệt với thực tế trong giai đoạn hưng cảm. Những loại thuốc này cũng có tác dụng ổn định tâm trạng. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống loạn thần như quetiapine (Seroquel), olanzapine (Zyprexa) và ziprasidone (Geodon).
Thuốc chống trầm cảm làm giảm các triệu chứng của giai đoạn trầm cảm. Tuy nhiên, chúng có thể làm cho các triệu chứng hưng cảm trở nên tồi tệ hơn, vì vậy các bác sĩ chỉ kê đơn chúng như một phần của điều trị kết hợp. Các bác sĩ cũng đã liên kết thuốc chống trầm cảm với sự gia tăng suy nghĩ và hành vi tự sát ở trẻ em và thanh thiếu niên bị trầm cảm nặng và các rối loạn tâm thần khác. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm bao gồm sertraline (Zoloft), escitalopram (Lexapro) và citalopram (Celexa).
Tâm lý trị liệu
Liệu pháp tâm lý, hoặc liệu pháp trò chuyện, cho phép trẻ nhận biết khi nào chúng đang trải qua giai đoạn hưng cảm hoặc trầm cảm. Với sự giúp đỡ của chuyên gia, trẻ có thể học cách nhận biết và quản lý các triệu chứng của mình. Ngoài liệu pháp trò chuyện, một đứa trẻ có thể sẽ nhận được liệu pháp hành vi nhận thức. Loại liệu pháp này giúp trẻ hiểu và kiểm soát suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của mình. Mặc dù trị liệu là một phần quan trọng trong kế hoạch điều trị của trẻ, nhưng nó thường được sử dụng cùng với thuốc. Mỗi trẻ có các triệu chứng và nhu cầu khác nhau, và kế hoạch điều trị của họ sẽ được điều chỉnh cho phù hợp với họ.
Tóm lại, rối loạn lưỡng cực có thể ảnh hưởng đến cả trẻ em và người lớn. Có thể khó chẩn đoán ở trẻ em vì các triệu chứng tương tự như các tình trạng đồng xuất hiện khác, chẳng hạn như trầm cảm và rối loạn lo âu. Điều trị rối loạn lưỡng cực bao gồm sự kết hợp của các liệu pháp (chẳng hạn như liệu pháp tâm lý và thuốc). Mặc dù lưỡng cực là tình trạng kéo dài suốt đời, trẻ em và thanh thiếu niên được điều trị có thể có cuộc sống viên mãn và hạnh phúc.
Tham khảo thêm thông tin tại bài viết: Nhận biết các dấu hiệu của rối loạn lưỡng cực
Hà Linh - Viện Y học ứng dụng Việt Nam (theo Medical News Today) -